Belirsizliği Avantaja Çevir

Kimse geleceği bilemez, falına bakan medyumlar bile. Birçoğumuzun da bildiği gibi, hayat çok belirsiz olabilir. İstesek de istemesek de bu belirsizlik genelde şüpheye yol açar: Hayalimdeki okula girebilecek miyim? Bu maratonda gerçekten başarılı olacak mıyım? İşe alınacak mıyım? Gelecekte seni bekleyen anların hiçbiri kesin değildir. Belirsizlik kaçınılmazdır.

Bu yüzden belirsizliği kabullenmen, kaygılarını azaltmana yardımcı olabilir ve hatta çok uzaktaymış gibi görünen hedeflerine yaklaşmanı sağlayabilir. New Yorklu psikoterapist ve lisanslı klinik sosyal görevli Mollie Eliasof, "Bu dünyada değişmeyen tek şey, değişimin kendisidir. Bunu ne kadar kabullenirsek değişim o kadar heyecan verici hale gelir. Adeta bir enerji takviyesi olur." diyor.

Belirsizlik karşısında şüpheye düşmek, insanın doğasında vardır. New Hampshire'lı yönetici koçu Dr. Robin Buckley'ye göre atalarımız için "belirsizlik tehlike demekti ve her ne pahasına olursa olsun kaçınılması gereken bir şeydi." Ne de olsa seni bekleyen aç bir kaplan olup olmadığını göremeyeceğin kadar karanlık bir mağaradan uzak durmak, en doğru seçenektir.

Bilinmeyenden kaçınma içgüdümüz o kadar güçlüdür ki olumsuz bir durumu, sırf bildiğimiz için belirsiz bir seçeneğe tercih edebiliriz. İngiltere'de yapılan bir araştırma, kendisine elektrik verileceğini bilenlerin stres seviyesinin, kendisine elektrik verilmesi ihtimali %50 olanların stres seviyesinden daha düşük olduğunu gösterdi.

Bazı durumlarda tanıdık olanı seçmek tabii ki akıllıcadır. Kimse gece eve giderken her zaman kullandığı aydınlık sokaktan gitmek yerine karanlık, metruk bir ara sokağa girmeyi tercih etmez. "Ama keşif yapma fırsatımız olduğu halde (ne kadar iyi olursa olsun) alışkanlıklarımızın ve kalıplarımızın dışına çıkmazsak ne kendimizi ne de yaratıcılığımızı geliştirebiliriz." diyor Buckley.

Öte yandan, Buckley'ye göre belirsizlikleri kabullenmek, "bizi alışıldığın dışına çıkmadığımız takdirde asla tanıyamayacağımız kişilere ve durumlara götürebilir." Ayrıca Chicago Üniversitesi'nin yaptığı bir araştırma, belirsizliğin seni başarılı bir sonuca ulaşmaya daha çok motive edebileceğini gösteriyor. Bir teoriye göre bunun nedeni, risk almanın heyecan verici olması ve heyecanın da motive edici olması. Tüm bu motivasyonla ilerlemeni kimse durduramaz.

Dahası da var. Bilinmeyeni kabul etmek, her defasında daha kolay hale gelir. New Yorklu lisanslı klinik psikolog Dr. Michael Ambrose, "Belirsiz veya zor durumlarla karşılaşmak, doğal alarm sistemimizi kalibre etmemize ve gelecekte daha çok fırsat yakalamamıza yardımcı olur." diyor. Kısacası, bilinmeyeni kabul ettikçe cesaret kazanırız ve kendimize güvenmeyi öğreniriz.

Bilinmeyen göz korkutucu olsa da bu durumla başa çıkabilirsin. Yale Üniversitesi'nin maymunlar üzerinde yaptığı bir araştırmada, tahmin edilemez senaryoların beynin duygusal tepkileri kontrol etmekten sorumlu bölgesi olan prefrontal korteksteki aktiviteyi artırdığı görüldü. İnsan beyninin belirsiz durumlarda en önemli bilgilere odaklanarak en iyi kararı vermesine bu mekanizmanın yardımcı olabileceği düşünülüyor.

Eliasof, "ya A ya B" gibi bir yaklaşıma saplanıp kalmanın, bilinmeyenin yarattığı kaygıyı daha da şiddetlendireceğini söylüyor. Artık işini sevmediğini ama istediğinde evden çalışabilmenin hoşuna gittiğini varsayalım. Seçeneklerini gözden geçirirken sevmediğin işi yapmakla ofiste çalışmanı gerektirmeyecek bir iş bulmanın stresini yaşamak arasında kaldığını düşünebilirsin.

Ama aslında, seçeneklerin bunlarla sınırlı değildir. Eliasof, "A ve B'yi birkaç kategoriye ayırabilirsin. Bunu yaptığın zaman daha fazla seçeneğe sahip olduğunu görürsün ve kontrolün sende olduğunu hissedersin." diyor. Mevcut işinde devam edeceksen seni daha çok tatmin edecek görevlere odaklanabilirsin ya da kariyerinde ilerlemene yardımcı olacak daha güçlü ilişkileri ekibinle kurabilirsin. Yeni bir iş arayacaksan iş başvurularına başlamadan önce becerilerini daha iyi pazarlamak için kursa gidebilirsin. Böyle düşündüğün zaman korkutucu değil heyecan verici geliyor, değil mi?

Yeni bir durumla başa çıkma becerinden şüphe duymak yerine geçmişte zorlu deneyimlerle nasıl başa çıktığını aklına getir (mesela pandemi zamanını). Buckley şöyle diyor: "Becerikli ve iyimsersen bu güçlü yönlerini kullanabilirsin. Daha önce işe yaradıkları için yine işe yarayacaklarından emin olabilirsin."

Başarılı olmana yardımcı olmuş niteliklerini yeni duruma hazırlamak, sadece "bunu başarabilirim" demekten daha güçlü bir yöntemdir. Buckley, bu yaklaşımın belirsizlikle başa çıkmanı sağlayacak becerilere zaten sahip olduğunu beynine kanıtladığını söylüyor. Daha önce hiç karşılaşmadığın bir durumla karşılaşmış olsan bile, geçmişte benzer durumlarda başarılı olduğun için bu sefer de başarılı olacağından emin olabilirsin.

Yapman gereken önemli bir işi nasıl yapacağını bilmemenin getirdiği belirsizlik, kaygı uyandırabilir. Eliasof, böyle bir durumda kendine bir yol haritası çizip yapman gereken işi küçük parçalara ayırmanı ve sadece bir sonraki görevi belirli bir tarihe kadar tamamlamaya odaklanmanı öneriyor: "Tamamladığın her bir görev, sana başarıyı tattırarak kontrolün sende olduğunu hissettirecek ve belirsizliği yok edecektir." Ayrıca görsel bir yardımcın olması, dikkatinin dağıldığı durumlarda kendini toplamana yardımcı olabilir.

Bir çocuk sana endişelerinden bahsetse herhalde aklını en kötü olasılıklarla doldurmaz veya gözünü korkutmazdın. Eliasof, kendine de aynı şekilde davranmanı söylüyor. Endişelerini güvendiğin biriyle konuş. Olası pozitif sonuçları düşün. Aklını meseleden biraz uzaklaştırmanı sağlayacak bir şeyler yap; basketbol oyna veya komik TikTok videoları izle. Eliasof, "Yapman gereken şey, her şeyin iyi olacağını söyleyerek duygularını yok saymak değildir. Korkularını yatıştırmalı ve desteklemelisin." diyor. Bu, seni sakinleştireceği gibi sağlıklı düşünmene de yardımcı olarak problemi çözmeni kolaylaştıracaktır.

Geleceği kafaya takıyorsan beynin henüz hiçbir kötü durumun yaşanmadığı, içinde bulunduğun ana odaklanmıyor demektir. Buckley, ana odaklanmayı öğrenmek için her gün sana mutluluk veren üç şeyi o günün akşamında yazmanı öneriyor: "Bu yöntem, seni gün içinde mutlu eden şeyleri bilinçli olmayan bir şekilde aramaya yöneltir. Bu, pencerede gördüğün bir uğur böceği ya da sabah köpeğinin suratını yalaması olabilir. Bunu yaptığın zaman ana odaklanmayı ve düşüncelerini kontrol etmeyi öğrenirsin. Bu da duygularını kontrol etmene yardımcı olabilir." Çünkü istediğin işi alıp almayacağını veya hayatının en iyi yarışını geçirip geçirmeyeceğini bilemezsin. Ancak şüphenin seni geriye mi düşüreceğine yoksa ileriye mi taşıyacağına karar verebilirsin.